E tautoko ana ngā takuhe a Te Pūtea a Marsden i ngā rangahau auaha i Aotearoa mai i ngā rāpoi ngota tae atu ki ngā moroiti o Te Kōpaka Runga

Huihui katoa, e 83 ngā takuhe kua whakawhiwhia ki ngā kairangahau matatau. E kapi ana ngā kaupapa i ngā take hāngai ā-motu, ā-ao hoki: mai i tētahi rangahau whāroa o te whakamamae whaiaro me ngā whanonga whakamomori o te hunga taiohi o Aotearoa, tae atu ki tētahi 'pūnaha ārai wheori' pai ake mō ngā pūmanawa rorohiko, ā, mai i te hōpara i te whīwhiwhitanga tataunga o ngā ngota, tae atu ki te āta tirotiro i te oranga i roto i ngā āhuatanga uaua rawa o Ngā Whārua Maroke o Te Kōpaka Runga.

Kua piki ake ngā takuhe ki ngā kairangahau pūhou mai i te 49 i tērā tau ki te 53 i te tau 2018. Mā te tautoko i ngā kairangahau pūhou ka noho tonu ēnei tāngata pūmanawa ki te whakaū i ā rātau umanga mahi ki Aotearoa me te whakapakari haere i a rātau anō i roto i ō rātau ake wāhanga rangahau. Ka rangahau ēnei kairangahau i ngā kaupapa pērā i te whakapai ake i te haumanu ārai mate mō te mate pukupuku, he pēhea te uru mai o ngā kirihou moroiti ki tā tātau tāhuhu whakapeto me ngā mōhio me ngā tikanga whakaterenga a te Māori.

Hei tā te Heamana o te Kaunihera Pūtea a Marsden a Ahorangi David Bilkey: "I hangaia Te Pūtea a Marsden ki te hāpai i ā tātau kairangahau mātāmua ki te whakawhanake i ō rātau whakaaro tiketike rawa, whakaongaonga hoki. He hira ēnei pūtea taumata tiketike mō te whakaū i tētahi ahurea rangahau hihiri i tō tātau whenua, ā, ka āwhina ngā hua kia pai ake tō tātau mōhio ki tō tātau taiao me tō tātau iwi whānui. Ko ētahi o ēnei tūhuratanga taketake ka ahu atu ki ētahi rongoā hou, ohorere hoki i ētahi wā mō ngā raruraru onāianei, i roto i ngā wāhanga pērā i te manaaki hauora, toitūtanga me te kaupapahere pāpori."

E hari ana a Ahorangi Bilkey ki te kite i te nui haere o ngā kairangahau wāhine, Māori hoki kua waimarie. "E whakamānawa ana ki te kite ake i ngā kaitono Pūtea a Marsden he wāhine, he Māori rānei kua puta ngā ihu pērā anō i ngā kaitono tāne, tauiwi hoki i roto i ngā tau e rima kua taha ake nei. "Ka tirotiro haere tonu mātou i ngā tukanga o te Pūtea kia kore ai e mahue ngā rōpū kāore i te tino kitea.

"E tino koa ana ahau ki te kite i te whai wāhitanga nui o te mātauranga Māori i roto i ngā tono puta noa i ngā peka mātauranga rerekē. Arā, mai i te rangahau i ngā urupare a te Māori ki ngā kaupapahere toko i te ora o te rau tau 20 ki te whakamahinga o ngā waka hei uru atu me te tūhura i ngā puia mamao," te kī a Ahorangi Bilkey. "E whakatauira ana ēnei kaupapa i te āta whakaurunga mai o ngā mōhiotanga me ngā tikanga a te Māori i te taha o ngā kaupapa peka mātauranga tauwhāiti, ā, ko te whakatau mō ēnei he pakari, he auaha e ai ki ngā kaitaunaki matua ā-ao."

Kei te āhua piki haere tonu ngā kaitono e waimarie ana, mai i te 10.7% i te tau 2016 ki te 12% i te 2017 me te 12.4% i tēnei tau. Ko te ōwehenga momoho mō ngā takuhe Tīmata-Wawe mō ngā kairangahau pūhou he 14.8%. Kei te rahinga o te pūtea i whakawhiwhia i tēnei tau, me te ōwehenga momoho hoki, he tino tiketike tonu nā te tautoko haere tonu a te kāwanatanga.

Ka tohaina ngā takuhe i roto i te toru tau ka mutu e whānui ana te whai pūtea, e utu ana i ngā utu ā-tau, ngā tūranga ākonga me te kairangi, ngā whakapaunga ā-whare wānanga me ngā taonga rangahau.

E whakahaerehia ana te Pūtea Marsden e Te Apārangi mō te taha ki te kāwanatanga.