Tangi Mei Moana
Dr Losa Moata'ane and her son Taiarahia Moata'ane-Mika wearing ta'ovala around their waists woven by her mother. Lālanga is the core of her framework (photo supplied).
Ko e Tangi mei Moaná ʻa ia ko hono liliu totonu ia ʻo ha tangi mei he ʻōsení, ka ko e fakakaukaú ke fakamatalaʻi ʻa e fiemaʻu vivili pe fakavavevave ki ha tokoni, mei he kakai Pasifikí. Ko e Saienisi ʻi he ʻātakai Pasifikí ko e angamaheni pē ia ʻo ʻetau moʻuí ka neongo ia, kuo fakamatalaʻi e saienisí ko ha taha ʻo e ngaahi lēsoni mamafa taha ki hotau toʻutupu Pasifikí. ʻOku fakataumuʻa ʻa e polōseki fakatotolo ko ʻení ke toe maʻu mo toe fakamatalaʻi ʻetau ʻilo fakatukufakaholó ko ha konga ʻo ʻetau ngaahi ngāue fakaʻahó. Ko e ngaahi founga ngāué pe Lālangá, ʻe fokotuʻutuʻu ia ʻi he polōseki ko ʻení ke ne fakatātaaʻi ʻa e saienisi mo e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga fakafonua ʻo ʻetau ngaahi fala faka-Tongá. Ko e taha ʻo e ngaahi ola ʻo e fakatotolo ko ʻení ke fakamatalaʻi ʻa e Lālangá ko ha founga ngāue fakatotolo. ʻE kamata ʻa e fakatotoló ʻaki ha talatalanoa mo e kau Tonga ʻoku lālangá mo e kau toulekeleka ʻi he ngaahi koló ke vahevahe ʻenau mahino mo ʻenau fakakaukau ki he ʻuhinga ʻo e saienisí. Ko e konga hono ua ʻo e fakatotoló ko hono ngāueʻi ʻo kamata mei hono tō ʻo e loʻakaú (kie) pea mo foua e ngaahi ngāue ki hono ngaahi ʻo e falá. ʻOku fakakaukauʻi ʻe he tokotaha fakatotoló, ko hono fakahoko ko ia ʻo e toó, tā ʻo e loʻakaú, haká, lanú, fakamōmoa pea mo hono teuteuʻi e loʻakaú ki hono lalangá, ko ha konga mahuʻinga ia ki hono fakamatalaʻi e saienisí mo e anga fakafonuá. Makehe mei aí, ʻoku fakahā foki ʻe he lālangá pē ʻiate ia ha tafaʻaki mahuʻinga ʻe taha ʻo e fakatotoló, ʻi hono fakatahatahaʻi mai ha ngaahi fakakaukau mo ha kakai ke nau maʻu ha ngaahi solovaʻanga ki he palopalema kuo maʻú. Ko e konga ʻeni hono fakamatalaʻi e taumuʻa ngāue Lālangá. ʻOku ʻamanaki foki ʻa e fakatotoló ke faʻu ha lisi ʻo e ngaahi talanoa mahuʻinga kuo fakatonuleaʻí ʻi he Lea Fakatongá. ʻE hoko ʻeni ke ne fakaʻaiʻai ha ʻātakai fakaako ʻoku malú ki he ngaahi ʻekitivitī saienisi ʻi hotau kakai Tongá. Ko e konga ʻuluaki ko ʻeni ʻo e fakatotoló, ʻe fakahoko ʻa e talanoá mo e ngaahi kulupu fekauʻakí ʻi Aotearoa, ko e konga hono ua ʻo e ngāue ki tuʻá ʻe fai ia ʻi Tonga. Ko e konga fakaʻosi leva ʻo e lālangá ʻe fakatou fakahoko ʻi Aotearoa pea mo Tonga.