Te mahi tahi hei oranga mō te kaimoana
The Ngāi Tahu dive team, sampling pāua in Karitane for this project (photo supplied).
Kei te kapatau ngā hīrangi moana ki ngā pūnaha hauropi puta noa i te ao, he rite tonu te piki haere o ēnei āhuatanga i Aotearoa. Arā ētahi kōrero mō ngā mate kaimoana ā-rohe e whai ana i ngā hīrangi moana, engari kāore tātou i te tino mārama kei te pēhea te kaimoana i ngā hīrangi moana. Ko te kaimoana, he tino mahinga kai, kei te heke haere nā ngā āhuatanga pēnei i te nui o te hī ika me ngā rerekētanga o te pūnaha hauropi, nā te āhuarangi hurihuri tēnei ka hē kē atu. Ka whakaputa rangahau takirua nei tēnei kaupapa me te hapori Māori, me ētahi atu memo o te hapori i te tonga o Aotearoa, kia whakatauhia ai te paeraro mō te manawaroa me te o te kaimoana pēnei nei i te pāua, kina, kōura ki te wā o te hīrangi moana, me te whāinga ka hua mai he mātauranga ka whai hua ki te whakahaere i ēnei momo taonga ā ngā tau ka pāngia e te āhuarangi hurihuri. He kaha ake, he ngoikore iho rānei te manawaroa o te pāua, kina, kōura ki te hīrangi moana tēnā i ētahi atu? Ko te ara matua ka whakautua tēnei e mātou, arā, ko te transcriptomics: he tīpako RNA (ngā wāhanga moroiti o te DNA, he waehere mō te ira) kia kitea ai ko ēhea ngā ira hau pōkākā ka whakamahia e te kaimoana. Ka tūhura ahau mēnā ka kaha pāngia e te hau pōkākā te kaimoana i rohe kē, mēnā kei te āhua o te rahi, ka mutu, ka rerekē ā-rohe nei te whakapapa. Ko ngā hapori e mahi ana i tēnei kaupapa rangahau pāua ko Taiāpure - ko Kāti Huirapa ki Puketeraki - e tata ana ki Karitane, ko Makaawhio Mātaitai e tata atu ana ki Tio-patea. Kei te tono ahau mēnā kei te pīrangi piri mai ētahi atu hāpu nō rohe kē. E tūmanako ana ahau ka whai hua ēnei raraunga kua puta mai mō te Taiāpure, ngā kōmiti Mātaitai, ngā mana whenua me ngā kaitiaki o ēnei taonga.