Kua whakawhiwhia ngā takuhe a Te Pūtea Rangahau a Marsden hou hei tautoko i ngā rangahau taumata ā-ao i Aotearoa
Kua tukua e Te Pūtea Rangahau a Marsden te $83.59 miriona (GST kore) ki ngā kaupapa rangahau e 123 e ārahina ana e ngā kairangahau i Aotearoa. E tautoko ana ēnei takuhe i ngā rangahau o te aronui, te pūhanga, te mātauranga, te pāngarau, te pūtaiao, me te mātaipori mō ngā tau e toru
Published on 2 Whiringa-ā-rangi November 2023
E tautokona nuitia tonu ana e Te Pūtea Rangahau a Marsden ngā kairangahau e ara mai ana. E 47 ngā takuhe Fast-Start kua whakawhiwhia, arā, $16,920,000 (GST kore) tōpū. Ko te tikanga o ngā takuhe Fast-Start he akiaki i te whakawhanaketanga o ngā rangahau motuhake me te ā i ngā aramahi mīharo I Aotearoa. Kapi ana i ngā kaupapa whai pūtea i tēnei tau ngā horopaki maha, tae ana ki te inenga o ngā rū i Te Tiritiri o te Moana, te tūtohu i ngā pūhui matū hei whakamahi i roto i ngā pūhiko konukōhatu whai katote, te tūhura i tā ngā pī rere ki ngā rangi, me te toro i tā ngā īpāho whāngai i ō tātou whakaaro e pā ana ki ngā take ā-pāpori o te wā.
I whakawhiwhia ki ngā kairangahau haurongo me ō rātou tīma ngā takuhe Standard a Te Pūtea Rangahau a Marsden e 76, arā, $66,671,000 (GST kore) tōpū. Ko te 12.8% te pāpātanga angitutanga. Ka aro ēnei kaupapa rangahau ki ngā take whānui hirahira ā-rohe, ā-ao anō hoki, tae ana ki te huranga o ngā āhuatanga rāpoi ngota o te ānini pākaha, te tūhura i ngā pānga o te atamai hangahanga ki te kanorautanga ā-wetereo, te tārai i ngā mahi matua a ngā ika rātana i ngā pūnaha hauropi moana, me te whakakotahitanga o ngā rautaki rāpoi ngota koiora me te mātauranga Māori ki te tirotiro i ngā hononga o ngā tohorā me ngā aihe ki te tangata.
Kei te taumata ā-ao ngā kaupapa angitu, i puta te ihu i tētahi hātepe kōwhiri taumaha, tae ana ki tētahi arotakenga ā-pia ā-ao. Ko tā te Toihau o te Marsden Fund Council, a Professor Gill Debbie, “Ka tuku tautoko a Te Pūtea Rangahau a Marsden ki ā mātou kairangahau kei te tīmatanga o te aramahi ki te pīkau i ngā rangahau hou, e ākina ana e te pākikī, he ‘rangahau pākikī’. Ko te nuinga o ō mātou kaiarotake mātanga ā-waho nō te ao, ā, kua mihia ngā kaupapa i tautokona mō te kounga me te pānga mātauranga kaitā, ā-motu, ā-ao hoki.
“Ka pīkau ngā kaiwhiwhi i ngā rangahau tūāpapa e whakakapi ana i ngā Kaupapa huhua, tae ana ki ngā take e hirahira ana i te ao. Ko ētahi o ngā kaupapa nei ka whai pānga huringa nui ki te āhua o ō tātou whakaaro ki te ao me te wāhi ki a Aotearoa, te hauora me te oranga o ō tātou tāngata, me tā tātou tipu ā-ōhanga nei”.
He huhua ngā kairangahua whai tautoko hou e hoki mai ana ki Aotearoa i muri i te whai wheako i te pae o te ao me ngā whakangungutanga i ngā whare ā-ao. “He waiwai te tautoko e tukua ana e Te Pūtea Rangahau a Marsden hei tō mai, hei pupuri hoki i ngā kairangahau iho pūmanawa me te whakatōpū i tētahi hapori rangahau muramura, mārohirohi hoki i Aotearoa”, tā Professor Dobbie. E whakakanohi paitia ana ngā kairangahau kei te tīmatanga o te aramahi i te puna kaiwhiwhi i tēnei tau. He 14.5% te pāpātanga angitutanga (kua piki i te 13% i tērā tau). I kī hoki a Professor Dobbie ko te tautoko i ngā kairangahau kei te tīmatanga o te ara mahi ki te whakatū i ō rātou aramahi rangahau motuhake, he haumitanga ki te anamata o Aotearoa.
I tino kitea i tēnei tau te pānga riterite o ngā kaupapa angitu e ārahina ana e ngā kairangahau wāhine. “Neke atu i te haurua (55%) o ngā kaitūhura matua i ngā kaupapa whai pūtea tautoko i 2023, e kī ana he wāhine rātou - koinei te panga riterite nui katoa o ngā kaupapa e ārahina ana e te wāhine i te hītori o te Marsden Fund”, tā Professor Dobbie. “E muramura ana te ngākau ki te kite i te mahi a te wāhine kua puta nei ngā ihu, i runga i ngā taupā e whakaheke ana i tā te wāhine whai aramahi rangahau. Mā te whakapiki i te kauawhi me te whakakanohitanga i ō tātou hapori rangahau e pai ake ai tā tātou manaaki tahi i te motu, me te whakawātea hoki i te wāhi ki ngā whakaaro hou me te mahi rangahau.”
Mā ngā kaupapa e tautokona ana i tēnei rauna e āwhina ki te whakatutuki i tētahi o ngā whāinga o te Marsden Fund Council mō te tahua:
Ka pūmau tonu te hapori mātanga i te katoa me te whānuitanga o ngā kaupeka rangahau.
Ko te pāpātanga angitutanga tōpū i tēnei tau o ngā kairangahau ko te 13.3%, he punua pikinga nō te 12.6% i tērā tau.
Tukua ai ngā takuhe i roto i te toru tau, ā, he kapi-whānui; ngā utu ā-tau, ngā tūranga ā-tauira, ā-kairangi hoki, ngā utu ā-whare, me ngā whakapetonga rangahau.
He mea whakahaere Te Pūtea Rangahau a Marsden e Royal Society Te Apārangi mā Te Kāwanatanga o Aotearoa i runga i ngā pūtea tautoko a Hīkina Whakatutuki.