Te kōrero mō ngā hiku taniwha: He kōrero tuku iho
Ka hangaia e tētahi rōpū e arahina ana e Tākuta Kirsty Dunn (Te Aupōuri, Te Rarawa, Ngāpuhi) rāua ko Tākuta Madi Williams (Ngāti Kuia, Ngāti Koata) mai i Te Whare Wānanga o Waitaha ngā kōrero mō ngā taniwha, e whakaatu ana i a rātau – me ngā momo kōrero hōhonu e whakaahua me te whakaari i a rātau – mā tētahi āhuatanga e whakaara ana, e whakanui ana i ngā mōhiotanga o te Māori, ngā wheako, ngā tirohanga, me ngā hononga
Published on 3 Whiringa-ā-rangi November 2022
Ka whakataurite te maha o ngā tāngata o Aotearoa i te taniwha ki ngā taniwha, ngā nauhea me ngā kākarepō mai i ngā pakiwaitara me ngā pūrākau. Otirā, i te maha o ngā kōrero rongonui, ko te whakaatu i ngā taniwha he mea pohewa, he whakamataku, whakaharahara hoki. Engari he tino rerekē ngā taniwha mai i te nauhea e huna ana i raro i te piriti o te awa. Engari, he awa kē te taniwha: he whanaunga, kei ōna kōrero me te tōna whai wāhi mai ko ngā āhuatanga hira mō te whakamārama i ngā uauatanga me ngā āhuatanga ka taea o te whakapapa, tae atu ki ō tātau herenga ki tō tātau ao.
Kei roto i ngā kōrero mō te āwhina ko ngā mahi a tohunga ahurea o mua, ā, kei reira ētahi kōrero mō rātau i ngā tuhinga o nā noa nei. Engari, he iti noa ngā hōparatanga hōhonu i roto i ngā tuhinga rangahau onāianei, ngā tātaritanga matawhānui o ngā whakaaturanga toi o ngā taniwha, ngā kōrerorero rānei e pā ana ki te whakaaturanga a te hunga pāpāho.
Dr Madi Williams. Image: Melissa Banks
Ka hōpara, ka tuhi, ka tuari hoki a Tākuta Kirsty Dunn rāua ko Tākuta Madi Williams i ngā pūrākau taniwha i roto i tēnei kaupapa Tīmata Wawe a Marsden, e hono ana ki ngā whanaunga iwi taketake. Ka whakahaerehia e rātau ngā uiui me ngā kaumātua mō ngā taniwha o ngā rohe puta noa i Aotearoa, mai i ngā pūrākau. Ka tātarihia e rātau ngā whakaaturanga o ngā taniwha i roto i ngā tūmomo kōrero tuku iho pērā i ngā waiata, ngā whakataukī, whakairo, ruri, me ngā whitiāhua, me ētahi atu, me te whai whakaaro ki ngā kōrero mō ngā taniwha i roto i te ao pāpāho. Ko tā rātau e whai ana ko te hanga haurongo mō ētahi taniwha me ō rātau hira, hei pukapuka mā te iwi whānui.
Koinei te mahi tuatahi mō ngā taniwha hei tuhinga haurongo: Ko te pātai a te kaupapa "ko wai" te taniwha kaua "he aha"? E hono ana ki a wai, ā, he pēhea? He hononga anō i waenga i ngā kōrero taniwha? He aha ngā momo mōhio kua whakaūngia ki ēnei kōrero? Ā, ka pēhea pea te āwhina a ngā kōrero taniwha i a tātau kia mōhio, kia wherawhera hoki i ngā tukituki me ngā whakapātaritari onāianei kei konei i Aotearoa me tāwāhi? Kei roto i tēnei kaupapa ko ngā kōrero mō ngā taniwha kia hāngai ana ai ki ngā horopaki ā-motu, ā-ao hoki me te rapu he pēhea te noho a ēnei whanaungai roto i te pōuritanga me ō tātau ao o ia rā.