Te rapu i ngā utauta tika kia mārama ai ki ngā hono kia nekeneke haere ai tātau
Kei te hōpara a Ahorangi Tuarua Frederique Vanholsbeeck o Waipapa Taumata Rau me tōna rōpū ka pēhea te rerekē o ngā pūtautau hono, he tautoko ēnei i ō tātau kōiwi, i raro i ngā taumahatanga o ia rā.
Published on 3 Whiringa-ā-rangi November 2021
Ko ngā pūtautau ngāwari waha taumaha, e kīia ana ko ngā pūtautau hono, he mea hira mō te ao o ia rā, e kōkiri haere ana i ngā momo nekehanga katoa o te tinana. He pēhea te hē haere o ngā pūtautau hono, ā, he aha ngā āhuatanga he uaua te matapae. Kei roto i te nuinga o ngā rangahau me ngā tikanga whakatau mō ngā raruraru pūtautau hono ko ngā tikanga atahanga pērā i te pāorooro me te MRI. Kāore ēnei tikanga e tūhura ana i ngā āhuatanga pūhanga manawa o ngā pūtautau hono, ā, he mea hira tēnei mō te whakatau i ngā raruraru hono.
Associate Professor Vanholsbeeck Image: supplied
Kua whakawhiwhia a Ahorangi Tuarua Vanholsbeeck ki tētahi takuha Tahua Marsden Arowhānui hei waihanga i tētahi pūnaha aromatawai 'pūhanga-hanganga' kia mārama ai ki te whaiaroaro o te pūtautau hono – otirā te wheuangohe ā-hono. Ko te wheuangohe ā-hono, ko te wheuangohe tēnei e tautoko ana i te neke o ngā kōiwi, ka pā kinotia i roto i ngā tūroro mate kaikōiwi, he mate kino tēnei e nui rawa ai te pā ki te Māori, ā, he ono miriona tāra te utu ki a Aotearoa i te tau. Kāore i te mōhiotia he rongoā i tēnei wā, ā, e whāiti ana ngā whakamaimoatanga o tēnei wā ki te whakamauru mamae, te kōmiri me te hāparapara whakakapi hono. Nō reira, he mea nui te whakatau tōmua i te kaikōiwi, engari kāore e taea mā ngā utauta whakatau noa.
Ka āta tirotiro a Ahorangi Tuarua Vanholsbeeck me tōna rōpū i ngā pūtautau pai me ngā mate i raro i ngā utanga noa o ia rā mā ā rātau utauta atahanga i rō whare e whakaata ana i ngā pūtautau mā ngā kōrahi rerekē mai i tērā ka kitea e te karu tangata tae noa ki te taumata pūtau me te rāpoi ngota. Mai i ēnei rangahau, ka hangaia e rātau tētahi tauira tupuhekenga pūtautau ka tautoko i te waihanga i tētahi utauta tikanga maha e whaitake ai te āta tirotiro i ngā hono mā ngā atahanga tino mōkito me te werowero ā-rongo hei aromatawai i te nekeneke tika o ngā hono. Mā tēnei ka taea e ngā mātanga hauora te āta tirotiro te ora o te hono me te kite wharanga i ngā wāhanga tino tōmua, e āwhina ai kia roa ake te kaha korikori me te hauora.