E tautoko ana te Pūtea Marsden i ngā rangahau mātāmua o te ao

I tēnei tau kotahi te kaupapa pūkenga whitiwhiti nui i whiwhi i te Tohu Kaunihera Pūtea a Marsden mō te $3 miriona (kore GST). Ka tūhura te kaupapa i ngā hono i waenga i te huangō i roto i ngā tamariki nohinohi i Aotearoa me te rerenga rauropi, te tuku tirohanga hira ki te mahi a te rerenga rauropi i roto i te hauora romahā o ngā tamariki, ā, mēnā he whai hua ake ngā wāhi kei reira ngā momo tipu taketake.

E tautoko ana ngā takuhe Tīmata Wawe a te Pūtea Marsden i ngā kairangahau pūhou ki te whakawhanake i ngā rangahau motuhake me te waihanga i ngā ara mahi tino rawe i Aotearoa. I te 2020, 59 te hunga i whakawhiwhia ki ngā takuhe Tīmata Wawe, he $17,700,000 (kore GST) te rahinga. He 13.3% te auau angitu mō ēnei tohu. Ko ētahi o ngā kaupapa ko ngā pānga o te whānau ki mātāwaka ki te tuakiri me te oranga o te hunga Māori i whāngaitia me ā rātau uri; he pēhea te pānga whakatōpū o te konganuku tāoke ki te roro o ngā pīmiere me te ora o te kōhanga pī; ngā pūtake o te nui o te heke o te kai paipa, te inu waipiro me te kai whakapōauau i waenga i ngā taiohi o Aotearoa; ā, he aha ngā whakaaturanga a ngā tauira o te ahumahi me te tiaki kararehe mō ngā whakawhitiwhitinga me ngā nekehanga o te tangata puta noa i Te Moananui-a-Kiwa ki te Uru.

I whakawhiwhia ngā kaiārahi rangahau matatau me ō rātau rōpū ki ngā takuhe Pūtea Marsden 74 me te auau angitu o te 10.3%. Ka whakarite ngā kaupapa rangahau i ngā tūmomo raruraru hira i konei me te tāwāhi, tae atu ki te rangahau i ngā pānga o ngā ahi kai ngahere i Ahitereiria ki ngā wāhi kōpaka o Aotearoa; te mārama ki te ao tukupū pūhou mā ngā tikanga ā-rorohiko hou; te tūhura mēnā ka whaiutu ake te hanga whare teitei; te whakamahi i te MRI hei ine i te pēhanga ki te roro; me te takahuri i te wāhanga Hākinakina mō te Whanaketanga mā te whakauru mai i ngā reo Iwi Taketake, mana wahine hoki.

He tino pakari te tukanga tīpako i ngā kaupapa rangahau, tae atu ki te arotake aropā ā-ao matawhānui, nō reira he tino tiketike te taumata nā tēnei. Hei tā te Heamana o te Kaunihera Pūtea a Marsden a Ahorangi David Bilkey, "ka ora te ngākau ki te kite i te kounga me te whānui o ngā rangahau tino rawe e whakahaerehia ana i roto o Aotearoa. Ka mihi ahau ki te hunga i whiwhi pūtea, engari kei te mōhio ahau he rauna pūtea ēnei e nui ana te whakataetaetia, ā, he nui ngā kaupapa tino rawe kāore i taea e mātau te tautoko. Kei mua a Aotearoa e haere ana i roto i te maha o ngā wāhi rangahau, ā, he wāhi tino nui tō te Tahua Marsden ki te whakarite ka wātea tonu mai ngā pūkenga i roto i ēnei wāhanga. Waihoki, ka hāpai ake ngā tautoko a te Pūtea Marsden i te honohononga i waenga i ngā kairangahau, i konei me tāwāhi me te takawaenga anō i te whakawhitiwhititanga i waenga i ngā kairangahau me ō rātau hapori".

"E mōhiotia ana te toronga atu ki te mātauranga Māori puta noa i ngā wāhi mātauranga," te kī a Ahorangi Bilkey. Ko ētahi tauira ko te tūhura me pēhea te waihanga kōrerorero mō ngā kai Māori, ngā uara me ngā mātāpono mō ngā mea ka kainga e tātau, me pēhea te whiwhi, ā, me pēhea te uara; te rapu he pēhea te kōwhiri a te Māori i tā rātau rārangi pōti me te hōpara i ngā whakaaro Māori mēnā ki ō rātau whakaaro ko ngā rohe pōti Māori te ara ki te tino rangatiratanga Māori, he kaupapa tikanga taipūwhenua tuku iho rānei; me te waihanga i tētahi ariā ārai kaikiri i ahu mai i te ariā kaupapa Māori me ngā kaupapa whakaaro Pākehā hei whakatūtaki i te kaikiritanga me ngā rerekētanga o te hauora Māori i roto i te pūnaha hauora o Aotearoa.

Kua āhua piki te rahinga o ngā kaitono i waimarie mai i tērā tau (10.7%) ki te 11.5% i tēnei tau. Engari, o ngā tono e ono i tukuna mai mō tēnei rauna, kotahi anake te Tohu Kaunihera Pūtea a Marsden i utua, ā, e rua kē i tērā tau.

Ka tohaina ngā takuhe i roto i te toru tau ka mutu e whānui ana te whai pūtea, e utu ana i ngā utu ā-tau, ngā tūranga ākonga me te kairangi, ngā whakapaunga ā-whare wānanga me ngā taonga rangahau.

E whakahaerehia ana te Pūtea Rangahau a Marsden e Te Apārangi mō te taha ki te kāwanatanga.