Ngā Reo o ō tātau Whanga: Kāwhia, Manukau me Whangārei
Kei te mahi tahi a Tākuta Mārama Muru-Lanning rāua ko Tākuta Keri Mills o Te Whare Wānanga o Tāmaki Makaurau me ngā ahikā ki te tūhura i te kaitiakitanga o ngā whanga o Aotearoa. Ka whakaatu tēnei kaupapa a te Pūtea Rangahau a Marsden, mō te wā tuatahi, i ngā hononga matatini o te Māori ki ngā whanga me te whakaatu i ngā mahi a ngā kaikorikori Māori mō te whakamahi i te kaitiakitanga i roto i te ture me te kaupapahere
Published on 7 November 2019
Ahakoa kua uru mai te kupu 'kaitiaki' ki tā tātau pūnaha ture, i te nuinga o te wā e kōrero ana mō te 'hunga whai pānga', ā, kāore e whakaatu ana i te tikanga hōhonu o te kupu i roto i te ao Māori. Me te aha, kāore tātau e rongo i ngā reo o te hunga e kawe ana i ngā mahi kaitiakitanga i ia rā. He taonga onamata te whanga o Aotearoa, kei te noho mōrearea i tēnei wā. E arotahi ana tēnei rangahau ki ngā kōrero a te Māori mō ngā whanga, te āhua o te mārama o ngā kaitaki ki ēnei wāhi, me pēhea te tino tiaki, manaaki hoki.
Dr Keri Mills. Photo: supplied
I roto tēnei kaupapa a te Pūtea Rangahau a Marsden, ka whakamahia e te rōpū ngā mātai take o ngā whanga e toru: Kāwhia, Manukau me Whangārei ki te hōpara i ngā whakaaturanga paetata rerekē o te kaitiakitanga me te tūhura he pēhea te pāhekoheko a te mātauranga Māori me te kaitiakitanga me ngā āhuatanga o ngā kaunihera me te kāwanatanga e pā ana ki te mōhio me te manaaki i te taiao. Ka āta tirotiro rātau ki te kaitiakitanga hei kohinga huatau, hononga hoki, tae atu ki te kaupapa tōrangapū, me te whiriwhiri he pēhea te whakararu, te āwhina rānei o te whakaurunga o te kaitiakitanga ki te ture me te kaupapahere i te Māori ki te whakatutuki i tō rātau kaitiakitanga e pā ana ki ngā whanga. Ka toro te kaupapa ki ngā puna pakipūmeka me ngā tūmomo hapori, tae atu ki ngā kaumātua, wāhine, rangatahi hoki, ki te ako me pēhea te whakatinana a te tangata i te kaitiakitanga i roto i ā rātau mahi o ia rā, te mau tonu ki ngā tikanga me te urupare ki te huringa āhuarangi me te tango poka noa mai i te taiao.
Kei te nui haere atu te mōrea ki te taiao, he maha ngā kerēme kei raro i te Ture Takutai Moana 2011, ā, he maha kāore ngā kerēme ki Te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi kāore anō kia whakatauhia. Ka puta he tino māramatanga mai i tēnei rangahau tika mō te kaitiakitanga me te hopu i ngā kōrero huna mō ngā hononga o ngā ahikā Māori-Pākehā mō ngā whanga. Ka whakamana te kaupapa i te Māori me te kauneke whakamua i ngā mōhiotanga ā-tangata-taiao, mātauranga tikanga tangata me ngā mōhiotanga tuku iho i Aotearoa.