Ngā rangahau taumata tiketike e tautokona ana e te Pūtea Rangahau a Marsden, tae atu ki ngā takuhe pūkengawhitiwhiti nui e rua a Marsden

Published on 5 November 2019 

I tēnei tau e rua ngā kaupapa pūkengawhitiwhiti nui i whiwhi i te Kaunihera Pūtea Rangahau a Marsden he $3 miriona (kore GST) mā tēnā, mā tēnā. Ka hāpai tētahi kaupapa i ngā mōhiotanga mō te matapae i te whanonga o ngā pūnaha rauropi me te urupare ki ngā pāmahana nekeneke, ka pā mai i te huringa āhuarangi. Ko tētahi atu kaupapa ko ngā takuhe iranga e pā ana ki ngā mate matūriaka (pērā i te matehuka me te porohau) i roto i ngā taupori Pasifika, ā, me te āhua pea o te hangā o ēnei mate.

E 74 ngā kairangahau matatau i whakawhiwhia ki ngā takuhe Pūtea Rangahau a Marsden. E whakarite ana ngā kaupapa rangahau i ngā tūmomo raruraru, pātai hoki o konei me tāwāhi, tae atu ki te wāhanga o te hua rimu i roto i ngā mahi atawhai i te kākāpo, te ine i ngā pāpātanga rewa o ngā awa kōpaka o Te Kōpaka Raro i te Ross Ice Shelf, te aromātai i te āhua o te urupare a ngā taiohi o Aotearoa ki ngā tautohetohe mō te taitōkai i roto i te pāpāho pāpori me te tautuhi i ngā pūmate rū e huna ana i rō i ngā tanuku i te rohe o Waikato.

E tautoko ana ngā takuhe Tīmata Wawe a Te Pūtea Rangahau a Marsden i ngā kairangahau pūhou ki te whakawhanake i ngā rangahau motuhake me te waihanga i ngā ara mahi tino rawe i Aotearoa. I te tau 2019, e 49 nga kaiwhiwhi i ngā takuhe Tīmata Wawe. E arotahi ana ngā kaupapa pērā i te rapu māramatanga mō te rāpoi ngota e pouhere ana i te mate Alzheimer’s, te mātai i te rāwekeweke a ngā pirinoa kapo-tinana i ngā rauropi papa hei whakapiki ake i te oranga, te tirotiro i te mate urutā o te 1918-19 mai i te tirohanga tamariki, me te tātari i te āhua o te uara o ngā momo pūtaiao awa e ngā whakanōhanga puta noa i Aotearoa.

He taumata tiketike rawa ngā kaupapa i waimarie, i puta i tētahi tukanga tīpakonga tino pakari, tae atu ki te aropā ā-ao nui. Hei tā te Heamana o te Kaunihera Pūtea a Marsden a Ahorangi David Bilkey: "Hei tā ngā kaiarotake aropā ā-ao ko ētahi o ngā rangahau o tēnei tau ngā mea pai rawa atu kua kitea e rātau. E tautoko ana Te Pūtea Rangahau a Marsden i ā mātau kairangahau mātāmua, pūhou hoki ki te whakahaere i ngā rangahau hou rawa e kauneke ana i ngā mōhiotanga i roto i ngā tūmomo pūkengaiti whānui. Me nui ake te pānga mā o ā rātau mahi ki te tino tohungatanga me te painga mō Aotearoa ki ngā wāhi pērā i te taiao, te hauora me te mātauranga."

"He tino kaitautoko te Minita Rangahau, Pūtaiao me te Auahatanga, a Hōnore Tākuta Megan Woods, i te ōritenga, kanorautanga me te whakaurunga i roto i te rangahau, ā, kei te tino tautoko te Kaunihera Pūtea Rangahau a Marsden i a ia mō tēnei," te kī a Ahorangi Bilkey. "E whakaatu ana ā mātau tatau i te ōritenga i roto i ngā whakataunga pūtea. Hei tauira, ko te rahinga angitu mō ngā kaitono he wāhine, he Māori rānei he ōrite ki ērā mō te tāne, mō tauiwi rānei."

"Kua kite te Kaunihera Pūtea Rangahau a Marsden i te piki haere o te mātauranga Māori puta noa i ngā wāhanga mātauranga," te kī a Ahorangi Bilkey. Ko ētahi tauira ko tētahi kaupapa tūhura kaitiakitanga i ngā whanga o Kāwhia, Manukau me Whangārei, ko tētahi atu he whakamahi i ngā kōrero ā-waha tuku iho a te Māori mō te whakatere moana kia mōhio ai ki ngā kapua hahaka me te hono ki ngā taurangitanga tātari huarere, ko tētahi atu ko te whakarauora i ngā āhua whai Māori, te pūnaha ahurei, kupuwai matatini e mau ana, e tuku ana i ngā mōhiotanga me ngā tikanga Māori.

Kua āhua heke te rahinga o ngā kaitono i waimarie mai i tērā tau (12.4%) he 10.7% i tēnei tau. Engari, e rua ngā Takuhe Kaunihera Pūtea Rangahau a Marsden i utua i tēnei tau, he $6 miriona (kore GST) mai i te tahua. Ko te ōwehenga momoho mō ngā takuhe Tīmata-Wawe mō ngā kairangahau pūhou he 12.6%.

Ka tohaina ngā takuhe i roto i te toru tau, ka mutu e whānui ana te whai pūtea, e utu ana i ngā utu ā-tau, ngā tūranga ākonga me te kairangi, ngā whakapaunga ā-whare wānanga me ngā taonga rangahau.

E whakahaerehia ana te Pūtea Rangahau a Marsden e Te Apārangi mō te taha ki te kāwanatanga.