Explore as a

Share our content

Te whakarauora i ngā mātauranga whakaterenga o te Māori

Dr Haki Tuaupiki (Photo: provided)

Ka whakakotahi i a Tākuta Haki Tuaupiki o Te Whare Wānanga o Waikato ngā mātauranga whakaterenga o te Māori me ngā tikanga whakatere moana onāianei hei waihanga i tētahi pūnaha whakaterenga Māori ahurei.

Published 8 November 2018

I whakaterehia e ngā tīpuna Māori te moana ki Aotearoa, ā, hoki atu anō mā te whakamahi i ngā pūkenga whakaterenga matatini me ngā hangarau tino auaha o te wā: te waka hourua. Mai rā anō i tērā wā, ko Te Moananui-a-Kiwa te ara nui i whakaterehia e rātau me ngā kōtuitui matatini o te ahurea me te tauhokohoko. I te taunga haere o te Māori ki te taiao tūturu o Aotearoa, ka ngaro haere te mōhio ki ngā hangarau me ngā pūkenga whakatere moana ki tawhiti.

Kua whakawhiwhia a Tākuta Haki Tuaupiki o Te Pua Wānanga o Te Ao o Te Whare Wānanga o Waikato ki tētahi takuhe Tīmata Wawe mai i Te Pūtea a Marsden hei tūhura anō me te whakaora mai anō i ngā mātauranga whakaterenga o te Māori. E aro ana ngā kaupapa whakaora onānoanei i ngā whakaterenga o Porinīhia ki ngā tikanga whakaterenga kē o Maikoronīhia me Hawaī. Heoi, ka tirotiro anō a Tākuta Tuaupiki i ngā karakia, mōteatea, whakataukī me ngā pūrākau me te uiui i ngā pūkenga kōrero ki te whakahoki mai anō i ngā mātauranga whakaterenga Māori. Ka mahi tahi anō a Tākuta Tuaupiki me ngā kaiwhakatere Māori onāianei kia mōhio ai ki ā rātau tikanga, ā, i te mutunga ka haere mā runga waka moana mai i Aotearoa ki Hawaī ā te tau 2020. Heoi, ka kōtuitui e ia ngā mātauranga tuku iho me ō nāianei hei whakaputa i te pūnaha whakaterenga matawhānui tuatahi. Ka tuhia tēnei ki te reo Māori me te reo Ingarihi, ā, ka whakahiato mai te puka tohutohu i ngā tohu taiao i whakamahia e te Māori, pērā i te rā me ngā whetū, ngā hau me ngā kapua, te neke o te tai, me ngā hekenga manu, tohorā hoki.

Ka whakahiato mai tēnei kaupapa i te tātai arorangi, ngā mātauranga ahumoana, koiora moana me te mātauranga Māori hei whakarākei ake i te whakatere waka i Aotearoa me te tuku i tētahi wāhanga nui ki ngā mahi whakaora i ngā whakaterenga i Te Moananui-a-Kiwa. Ka āwhina ngā rangahau i tētahi reanga kaiwhakatere Māori hou kia tūhono anō ki ō rātau tīpuna me ngā kaiwhakatere Poronīhia puta noa i Te Moananui-a-Kiwa.