Explore as a

Share our content

Te tatau i ō tātau tūpuna i Aoteroa

Associate Professor Tahu Kukutai, The University of Waikato

Posted: Thu, 3 Nov 2016

Ko te ora ā-tatauranga taupori te tūāpapa o te iwi whānui. Mō te maha o ngā iwi taketake, i noho mōrearea rātau ki te tāmitanga. E whakaae ana ngā tohunga mātauranga i tino heke te ora me te rahi o te nuinga o ngā taupori iwi taketake i muri i te tūtakitanga i a Tauiwi. Engari kei te tohetohetia tonutia te wā, te whānui me ngā pūtake o te pāheketanga.

Ka whakamātauhia e tētahi kaupapa rangahau whai pūtea i te Tahua Marsden tētahi rautaki auaha hei whakatūtaki i tēnei take. Ka tīmata te kaupapa nei i runga i te whakaaro i hē te whakauru mai i ngā iwi taketake me ā rātau kōrero ki ngā hītori taupori iwi taketake. Mā te mahi me tētahi hapū o Waikato, ka whakarite a Ahorangi Tuarua Tahu Kukutai o Te Whare Wānanga o Waikato, me tōna rōpū, tae atu ki a Tākuta Nēpia Mahuika, ki te huri kōaro i te aronga ‘mai i runga ki raro’ i te titiro ki te tatauranga taupori iwi taketake.

Ahakoa kua puāwai ngā rangahau a ngā iwi i roto i ngā tau tino maha, he itiiti noa ngā rangahau ā-hapū. Engari ko ngā hapū te iho pāpori, tōrangapū hoki o te Māori i te rau tau 19. Ka whakakotahi tēnei kaupapa i ngā tikanga hanga hou a te whānau, ngā tikanga ā-waha me ngā tatauranga Bayesian hei hanga hou anō i ngā reanga e toru o ō rātau tūpuna i te tiketiketanga o te wā tāmitanga.

Mā aua hanga hou anō ka taea e ngā kairangahau te whakatauira i ngā pānga o te muru whenua me te urunga mai o Tauiwi ki te rahinga taupori, hanganga hoki me tō rātau oranga. Ka tirohia anō ngā rautaki i whakamahia e ngā tūpuna ki te ārai me te urutau ki te tāmitanga, hei papare atu i te āhuatanga pārurenga ngoikore mā ngā whakaaturanga o ngā mahi i āta whakaritea ake e rātau.

Koinei te whakamātauhanga tuatahi ki te hanga hou anō i te taupori whānui i Aotearoa. He tuku tauira mā ētahi atu iwi, taupori Māori, iwi taketake hoki hei whakamahi. Ka tautoko hoki i te whai māramatanga o te āhua o te kunenga mai o ngā rerekētanga ā-hauora onāianei puta noa i te motu.

 

Total Funding: $735,000 (excl. GST) over 3 years

Researchers: Associate Professor Tahu Kukutai, National Institute of Demographic and Economic Analysis, The University of Waikato, Private Bag 3105, Waikato Mail Centre, Hamilton 3240