News
Published 3 November 2022E tautoko ana i te Tahua Marsden i ngā kairangahau matua i Aotearoa ki te hōpara i ngā whakaaro hou
He $77.391 miriona (kore GST) kua tohaina e Te Pūtea Rangahau a Marsden ki ngā kaupapa rangahau 113 e ārahina ana e ngā kairangahau i Aotearoa. E tautoko ana ēnei tahua i ngā rangahau tiketike i roto i te mātauranga toi tangata, pūkaha, mātauranga, pāngarau, pūtaiao, me ngā mātauranga pāpori mō te toru tau
E kaha tautoko tonu ana te Tahua Marsden i ngā kairangahau kei te ara ake, ā, 41 ngā takuhe Tīmata-Wawe i whakawhiwhia, ā, he $14,760,000 (kore GST) te nui. He mea waihanga ngā takuhe hei whakahau i te whanaketanga o ngā rangahau motuhake me te whakatipu kaha mō ngā ara mahi whakaharahara i Aotearoa. He 13.0% te auau angitu mō ēnei tohu i te tau 2022. E kapi ana ngā kaupapa whai pūtea i tēnei tau i ngā tūmomo take tae atu ki te pānga o te huringa āhuarangi ki ngā kōpaka, te tūhura i ngā hitori tuku iho o te taniwha, te ārai i te papare ki ngā rongoā paturopi, te mārama ki ngā tino kaupapa o te whakamahi pūtau kōmaru i Aotearoa, me te hōpara i te tuhituhi i te reo Niue.
I whakawhiwhia ngā kaiārahi tautōhito me ō rātau rōpū ki ngā takuhe Pūtea Marsden Arowhānui 72, he $62,631,000 (kore GST) te nui, me te auau angitu o te 12.4%. Ka whakarite ēnei kaupapa rangahau i ngā tūmomo raru hira whānui i te motu me tāwāhi, me te tiro mēnā ka taea e tātau te whakamahi ngā wē katote hei kōwhiringa kē mō ngā whakarewa kino, te tūhura i te mahi a te huahuka i roto i te mate manawa matehuka, te mārama ki te hitori me te anamata o te kūmara mā ngā tirohanga tuku iho ā-waha a te Māori, me te hōpara i te pāngarau i muri i ngā hangarau atahanga.
He taumata tiketike rawa ngā kaupapa i waimarie, i puta i tētahi tukanga tīpakonga tino pakari, tae atu ki te aropā ā-ao nui. I kī te Heamana o te Kaunihera Pūtea a Marsden a Ahorangi David Bilkey, "he mea hanga Te Pūtea Rangahau a Marsden kia taea ai ā tātau kairangahau mātāmua, pūhou hoki ki te whakawhanake i ō rātau whakaaro auaha, hao nui hoki. He mea taketake te tautoko i ngā whakaaro auaha mō te wairua pākiki hei whāngai i te ahurea rangahau, tū pakari, me te rangahau kanorau i konei i Aotearoa. Ko ngā mahi ka puta kāore e kore he werowero i ngā tikanga whakaaro ake, he whakauru mai i ngā uiui hou, ā, ko te mutunga atu i ētahi wā ko ngā tūhuratanga ohorere.
"Ko te hōhonu me te whānui o ngā mōhiotanga kua whakatakotoria i roto i ngā rangahau i utua i tēnei tau he mea whakahīhī, me te tiketike o te rangahau me te pānga mātauranga i ngā wāhi pērā i te urutau ki te raruraru āhuarangi, te whakapai ake i te hauora me te oranga, me te koke whakamua i ngā rangahau taketake e paihere ana i ngā hangarau hou.
"Kua āhukahukatia te rangahau Māori me te mātauranga Māori puta noa i ngā tūmomo peka mātauranga i tēnei tau", te kī a Ahorangi Bilkey. "Hei tauira, ka whakamahia e tētahi kaupapa ngā rauemi, pūtaiao me te mātauranga Māori hei whakamārama i ngā āhuatanga ōkiko o te Pounamu, ā, i tētahi atu tauira ko te whāinga kia mārama me te whakawhānui i ngā aronga whakaora ā-mātauranga Māori hei whakapai ake i te ahau e whakaora ana i a tātau mai i ngā aituā. Ko ētahi tauira o ngā aronga kaupapa Māori i whai pūtea i tēnei tau ko te hōpara i ngā whakaaro Māori me ngā kīanga kare ā-roto, me tētahi atu e whakamahi ana i tētahi āhuatanga rangahau kaupapa Māori kia mārama ai me pēhea te wetewete i te tāmitanga i te hākinakina matua hei whakamana i te tino rangatiratanga o te Māori. He nui te kitea o te rerekētanga o ngā tirohanga Māori i tēnei rangahau, e whai hua ai a Aotearoa i ngā āhuatanga maha - hei tauira, mā te āwhina i a tātau kia mārama ake ko wai tātau me te whakamahi i ngā aronga takahuritanga ki ētahi o ngā raruraru tino hira.
Ko te tirohanga whānui o ngā kaupapa i whai pūtea i tēnei tau ko te piki o te auau angitu o ngā kaitūhura uri Māori, he 10.1% i te tau 2022, tēnā i te 8.9% i tērā tau.
I te tō haere o te wā ki a Ahorangi Bilkey hei Heamana Kaunihera Tahua Marsden, ka whakaaroaro ia mō tōna wā i roto te Tahua Marsden. "Ko tētahi o ngā āhuatanga hira tuatahi mōku ko te whakarewatanga o te wāhanga takuhe hou, te Tohu Kaunihera Pūtea a Marsden, i whakauruhia mai i te tau 2018, ā, i whakawhiwhia ngā takuhe tuatahi mō tēnei wāhanga i te tau 2019. Ko ngā rangahau i whiwhi pūtea i ēnei takuhe i eke ki ngā paerewa teitei rawa mō ngā rangahau pūkenga whitiwhiti i Aotearoa. I whakanuitia anō e te Tahua Marsden tōna huringa tau 25 i te tau 2019, ā, whakamīharo ana te whakanuitanga nui i tū ki Rotorua. He maha anō ngā kaikōrero mīharo i kōrero mō ā rātau rangahau Māori puta noa i te motu. I taua tau anō i tū tā mātau huihuinga pūtea tautoko matua tuatahi mō te Tahua, me te kauhau a Ahorangi Rangi Mataamua mō Matariki i kawea whānuitia i Aotearoa me Ahitereiria. He angitu whakaharahara tēnei mō te āhuatanga ki tōna whānuitanga, te kawe i a Matariki ki te kaiwhai me ngā hapori hou. Waihoki, i whakararua te toro me ngā mahi rangahau o te maha o ngā kaiwhiwhi i te Tahua Marsden nā te pānga mai o te mate KOWHEORI-19, ā, i āta mahi kia iti noa te pānga ki ngā kaitono i ngā rauna tuku pūtea e rua o te tau 2020 me te 2021. E ngākau whakahī ana ahau ki te ārahi i te Kaunihera Tahua a Marsden i roto i tēnei wā uaua. E hari ana tōku ngākau i whakanuitia e mātau te uara o ngā karahipi Marsden mō ngā tohu Kairangi me te Paerua i taua wā; i ahu mai te huringa i te hiahia o te Kaunihera ki te tautoko i te whanaketanga o te reanga whai ake o ngā kairangahau pūhou", te kī a Ahorangi Bilkey.
Kua roa a Ahorangi Bilkey i roto i te kaupapa Tahua Marsden mai i te tau 2009, te wā i tohua ia ki te Rōpū Whiriwhiri mō te Mātai Ōhanga me te Mātauranga Whanonga Tangata. I tohua ia hei Kaiwhakarite o taua rōpū whiriwhiri i te tau 2015, ka uru hei Heamana o te Kaunihera Tahua a Marsden i te tau 2018. He takoha hira tōna ārahitanga ā-aroha, pūmau ki te tahua i ngā wā whakahirahira me ngā wā uaua o tōna wā.
Ko ngā kaupapa i whai pūtea i tēnei rauna ka āwhina ki te whakatutuki i tētahi o ngā whāinga a te Kaunihera Pūtea a Marsden mō te pūtea:
Ka pūmau tonu te hapori mātanga i te katoa me te whānuitanga o ngā kaupeka rangahau.
Kua āhua piki te rahinga o ngā kaitono i waimarie mai i tērā tau (12.6% i tēnei tau, tēnā i te 10.4% i tērā tau). Ko tētahi hekenga paku nei ki te maha o ngā kaitono te pūtake matua mō tēnei.
Ka tohaina ngā takuhe i roto i te toru tau ka mutu e whānui ana te whai pūtea, e utu ana i ngā utu ā-tau, ngā tūranga ākonga me te kairangi, ngā whakapaunga ā-whare wānanga me ngā taonga rangahau.
E whakahaerehia ana te Te Pūtea Rangahau a Marsden e Te Apārangi mā te Kāwanatanga o Aotearoa me ngā pūtea mai i a Hīkina Whakatutuki. Nā Te Hīkina Whakatutuki te mana hāpai.